آشنایی با اشکال داروها و مکملها 

      در ادامه آشنایی با اشکال داروها و مکملها، در واقع فرم ها یا اشکال دارویی ( Dosage Forms ) ابزارهایی هستند که مولکول های دارو و مکمل را به محل اثر می رسانند. مهم ترین شکل های داروها و مکملها عبارتند از:
۱- خوراکی ( Oral ):
الف – فرم های خوراکی جامد مانند قرص، کپسول، سافت ژل ( کپسول ژلاتینی نرم )، پودر خوراکی و گرانول
ب – فرم های خوراکی مایع مانند شربت، الکزیر، سوسپانسیون، معجون ( Concoction ) جوشانده ( Decoction ) دمنوش ( Herbal Tea ) ژل ( Gel ) محلول خوراکی ( Solution ) قطره خوراکی ( Drop ) عصاره ( Extract )
      اصولا فرم فرآورده های خوراکی، سالم ترین و ساده ترین راه مصرف داروها و مکمل ها هستند و به راحتی توسط مصرف کنندگان پذیرفته می شوند. نسبت به سایر فرم های فرآورده ها ارزان تر هستند و در طولانی مدت برای مصرف کننده مناسب ترین روش به حساب می آیند.
۲- تزریقی ( Injection ): آمپول، ویال، سرم
۳- استنشاقی ( Aspiration ): اسپری ( آئروسل یا افشانه )، بخور
۴- موضعی ( Topical ): پماد، کرم، قطره موضعی، شامپو، چسب، ضماد، لوسیون، ژل، اسکراب، محلول، خمیر، لینمان
۵- شیاف ( Suppository ): به دو شکل رکتال ( Rectal ) و واژینال ( Vaginal )
۶- دهانی ( Buccal ): قطره، دهان شویه، خمیر دندان، ژل موضعی
۷- چشمی ( Ophthalmic ) بینی ( Nasal ) و گوشی ( Otic ): قطره، پماد
۸- فرآورده های کاشتنی ( Implant )

قرص ها ( Tablets )
     قرص ها اشکال دارویی جامد و پرطرفداری هستند که عموما از متراکم کردن چند نوع گرد یا گرانول و قالب گیری آنها در لابراتوارهای داروسازی به همراه یا بدون:
  – مواد رقیق کننده مناسب ( Diluent )
  – پوشش دهنده ( Coating )
  – مواد رنگی 
  – سایر افزودنی ها ( Additives )
تولید می شوند. ادامه ویژگی ها و انواع قرص ها را اینجا مطالعه فرمائید
کپسول ها ( Capsules )
     کپسول های خوراکی، محفظه های کوچکی از جنس ژلاتین و به شکل استوانه ای یا بیضی هستند. کپسول ها طعم تلخ پودر دارو یا مکمل را مخفی کرده و پس از ورود به معده و در تماس با شیره گوارشی و اسید معده، متلاشی شده و محتوای خود را آزاد می کنند. ادامه ویژگی کپسول ها را اینجا مطالعه فرمائید. ( آشنایی با اشکال داروها و مکملها )

  الکزیرها ( Elixir )
     در ادامه آشنایی با اشکال داروها و مکملها، الکزیرها محلول هایی خوراکی هستند که در آنها مقداری شیرین کننده – معمولا شکر یا ساکاروز ( Sucrose ) – و الکل اتانول ( Ethanol ) به کار رفته است.
      الکل در این فرآورده ها برای کمک به حل شدن آن بخش از مواد دارویی است که در آب نامحلول یا کم محلول و در عوض در الکل محلول هستند. میزان الکل به کار رفته در این فرآورده ها متفاوت است. بنابر این:
 ۱- باید درب بطری حاوی الکزیرها کاملا بسته باشد
۲- فرآورده دور از حرارت نگه داشته شود.
      الکزیرها در مقایسه با شربت های مایع، شیرینی کمتری دارند. مثل الکزیر “دیفن هیدرامین”. الکزیرها معمولا در بطری های تیره رنگ شیشه ای نگهداری و عرضه می شوند.
  شربت ها ( Syrup )
     شربت ها فرآورده های خوراکی نسبتا غلیظی هستند که حاوی:
  – داروی موثره  
  – یک شیرین کننده مثل شکر ( Sugar ) دکستروز ( Dextrose ) سوربیتول ( Sorbitol ) گلیسیرین ( Glycerin ) یا شیرین کننده ساخارین ( Saccharin ) هیدروکسی اتیل سلولز ( Hydroxy Ethyl Cellulose ) 
  – مواد نگهدارنده
هستند. شکر، دکستروز، سوربیتول و گلیسیرین، پس از ورود به معده و کبد، در نهایت به گلوکز ( Glucose ) تبدیل می شوند. بهترین و جذاب ترین فرم دارویی برای مصرف نزد کودکان هستند. ممکن است به سبب داشتن شیرین کننده های مذکور و یا در صورت مصرف بیش از اندازه، برای افراد مبتلا به دیابت مناسب نباشند.
      در فرم دارویی شربت، مزه نامطبوع مواد دارویی به واسطه شیرین کننده ها و تا حدی به علت چگالی زیاد آنها توسط بیمار حس نمی شود، مانند شربت “مولتی ویتامین”. شربت ها به همراه سایر فرم های محلول، معمولا از انواع خوراکی جامد اثر سریع تری دارند و در رنگ ها و طعم های مختلفی تهیه می شوند.( آشنایی با اشکال داروها و مکملها )

سوسپانسیون های خوراکی ( Suspension )
    همچنان که از تعریف سوسپانسیون روشن است، این فرآورده ها متشکل از ذرات جامد ریزی هستند که به صورت معلق و غیر قابل حل در حلال خوراکی مایع تولید می شوند. در حال مطالعه مقاله آشنایی با اشکال داروها و مکملها هستید. دلایل اصلی تهیه سوسپانسیون ها:

• پوشاندن مزه نامطلوب دارو
• افزایش پایداری فرمولاسیون دارو
• تهیه فرآورده های مایع برای آن دسته از داروهایی که قابلیت انحلال در آب ندارند
      سوسپانسیون ها یا به شکل “از قبل آماده” تهیه و عرضه می شوند، مثل “آلومینیوم ام جی” و یا به شکل “پودر آماده” در هنگام مصرف فرآورده، عرضه می شوند. در هر دو مورد باید در زمان مصرف به خوبی تکان داده شوند، چون همیشه تمایل به ایجاد رسوب دارند، مانند سوسپانسیون “آموکسی سیلین” 
      سوسپانسیون ها معمولا کدر رنگ هستند و نور از آنها عبور نمی کند، چون اندازه مولکول های جامد معلق در سوسپانسیون، بزرگتر از مولکول های حلال است.
   عصاره ها ( Extract )
      عصاره ها از استخراج مواد موثره از منابع گیاهی یا حیوانی به دست می آیند. ماده موثره مورد نظر پس از گذراندن سه مرحله: حل شدن گیاه در آب یا حلال مناسب، تبخیر و سپس تغلیظ تهیه می شود. بنابر این عصاره ها عموما قدرت اثر بیشتری نسبت به مواد خام اولیه خود دارند.

       در ادامه آشنایی با اشکال داروها و مکملها، به طور اختصار به فرآورده های با استعمال موضعی اشاره می نمائیم. در بخش های دیگر این وب سایت، مهم ترین و پرمصرف ترین انواع محصولات موضعی معرفی شده اند: 
شیاف ها ( Suppository ) 
       شیاف ها فرآورده دارویی مخروطی شکل و جامدی هستند که به صورت داخل مقعد یا واژن استعمال می شوند. شیاف ها در حفره های مذکور به واسطه دمای داخلی ۳۷ درجه بدن، نرم و ذوب شده، اثرات دارویی و درمانی موضعی یا سیستمیک خود را ایجاد می کنند.
مثل شیاف “بیزاکودیل” ( Bisacodyl ) برای اثر ملین موضعی و شیاف “استامینوفن” ( Acetaminophen ) 
محلول های موضعی ( Topical Solution )
       فرآورده های مایع محلول در آب هستند و بیشتر کاربرد موضعی و پوستی دارند. 
بخورها ( Incense )
       “پودر برای محلول” و یا “محلول های آماده” هستند که در زمان مصرف، مقداری از آنها به آب جوش اضافه می شود. در این حالت ماده موثره به همراه بخار آب توسط بیمار استنشاق می شود. مثل بخور “اکالیپتوس اینهالر” 
لوسیون ها ( Lotion )
       لوسیون ها اغلب به شکل مایع غلیظ هستند و برای مصرف موضعی تهیه می شوند. لوسیون ها در واقع حاوی پودری بسیار نرم هستند و این پودر، غیر قابل حل و معلق در حلال لوسیون است. 
       ممکن است به شکل امولسیون ( Emulsion ) روغن در آب ( Oil In Water ) یا آب در روغن ( Water In Oil ) تهیه شوند. مثل لوسیون های موضعی “بتامتازون” یا “کلوتریمازول” 
ژل ها ی موضعی ( Gel )
       ژل ها فرآورده های نیمه جامد و شفافی هستند که به شکل موضعی روی پوست مصرف می شوند. این فرآورده ها حاوی ذرات ریز یا درشت دارویی هستند که به کمک یک حلال در پایه ژلاتین تولید می شوند، مثل ژل “پیروکسیکام”. ژل ها پس از مصرف روی بافت پوست به سرعت خشک می شوند اما لایه ای از ماده موثره اصلی روی پوست جذب می شود.
پمادها ( Ointment )
       پمادها فرآورده های نیمه جامدی هستند که به صورت موضعی مصرف می شوند. در این نوع فرآورده ها، دارو در یک پایه مناسب هیدروفیل یا هیدروفوب ( قابل حل در آب یا غیر قابل حل در آب ) ترکیب می شود، مثل پماد “بتامتازون” ( Betamethasone )  یا “زینک اکسید” ( Zinc Oxid ) 
کرم ها ( Cream )
       کرم ها فرآورده های نیمه جامد موضعی هستند که چگالی شان بیشتر از لوسیون ها و کمتر از پمادها است، مثل کرم های مرطوب کننده. در این فرآورده ها پایه کرم ممکن است به دو صورت آب در روغن یا روغن در آب باشد. این فرآورده ها که در واقع امولسیون های نیمه جامد هستند، پرکاربردترین و گسترده ترین فرم در ساخت فرآورده های آرایشی، بهداشتی و دارویی به شمار می روند، توسط لابراتوارهای مختلف در سایزهای گوناگون تولید می شوند تا برای کاربردهای مختلف مصرف شوند.
       آب، مواد روغنی، ماده امولسیون کننده، ماده موثره اصلی، مواد افزودنی و معطر کننده، بخش های اصلی ترکیب کرم ها را تشکیل می دهند. از نظر کاربرد تنوع بسیار بالایی دارند.