درباره قرصها بیشتر بدانیم. سهولت در مصرف، حمل راحت و قیمت مناسب، مهم ترین دلایلی هستند که قرصها را به پرطرفدارترین فرم داروها و مکمل ها ( Tablets ) تبدیل کرده است.
قرصها اشکال دارویی جامد و خوشایندی هستند که عموما از متراکم شدن چند نوع گرد یا گرانول و قالب گیری آنها در لابراتوارهای داروسازی به همراه یا بدون:
– مواد رقیق کننده مناسب ( Diluent )
– پوشش ( Coating )
– مواد رنگی
– سایر افزودنی ها ( Additives )
تولید می شوند.
مطالعه مقاله
آشنایی با فرم های مصرفی داروها و مکمل ها
( Dosage Forms ) توصیه می شود
مهم ترین مزایای قرصها عبارتند از:
- نسبت به سایر فرم های دارویی، دارای سالم ترین و ساده ترین روش مصرف هستند
- برای مصرف در دوره های طولانی مدت، مناسب ترین انتخاب هستند
- نسبت به بقیه فرم های فرآورده ها ارزان تر هستند
فرم بسته بندی قرصها معمولا به شکل استریپ ( Strip ) یا بلیستر ( Blister ) است. قرصها اصولا به گونه ای طراحی می شوند که بلعیده شوند.
مهم ترین معایب قرصها عبارتند از: - معمولا در معده نسبت به فرم های محلول و مایع، شروع اثر کندتری دارند.
- ممکن است جذب کاملی نداشته باشند و در طولانی مدت، عوارض گوارشی ایجاد کنند.
- احتمال بروز تداخل اثر آنها با محتویات معده و روده وجود دارد.
♣ قرص های فشرده شده ( Compressed Tab ): این قرص ها از فشرده شدن ساده پودرها و گرانول ها تهیه می شوند و روکش ندارند
♣ قرص های چند بار فشرده شده یا چند لایه ( Multiple Compressed Tab ): این قرص ها به دو شکل تهیه می شوند:
الف) به صورت دو لایه مجزا از هم که بر روی هم فشرده می شوند. مثل قرص ACA ( یا آکسار ) که شامل سه داروی استامینوفن، کافئین و آسپرین است.
ب) به صورت یک قرص، درون قرص دیگر تهیه و فشرده می شوند. علت تهیه این نوع قرص ها ( به صورت فشرده ) عبارت است از:
– جلوگیری از ناسازگاری شیمیائی مواد تشکیل دهنده نسبت به هم در داخل قرص
– به هدف باز شدن قرص در چند مرحله، ابتدا در معده و سپس در روده
– ایجاد تمایز در ظاهر قرص در مقایسه با نمونه قرص های مشابه تولید شده در سایر لابراتوارها
♣ قرص های با پوشش قند ( Sugar Coated Tab )
در این نوع فرآورده ها، قرص پس از فشرده شدن، با یک محلول شیرین پوشش داده می شود تا:
۱- طعم یا بوی ناخوشایند دارو حس نشود
۲- داروی اصلی در مقابل نور به طور نسبی محافظت شود
این قرص ها همچنین دارای ظاهری زیبا و خوش رنگ هستند و بنابر این از شایع ترین اشکال دارویی مسموم کننده در دسترس کودکان به شمار می روند!!! ساخت آنها در لابراتورهای داروسازی پرزحمت و وقت گیر است و از معایب آنها به حساب می آید. به قرص های S.C دراژه هم گفته می شود. مثل قرص “ایبوپروفن”. این نوع قرص ها نباید شکسته یا نصف شوند.
♣ قرص های با پوشش لایه نازک ( Film Coated Tab )
در این نوع قرص ها، یک لایه پلیمری خوراکی نازک و محلول در آب، قرص اصلی را پوشش می دهد. ویژگی آنها مثل قرص های S.c است، با این تفاوت که ظاهر چندان زیبایی ندارند.
♣ قرص های جویدنی ( Chewable Tab )
این قرص ها باید در زمان مصرف جویده شوند. بیشتر آنها دارای مواد خوش طعم کننده و خوشایند هستند. داروهایی به این فرم ساخته می شوند که حتما باید در معده و یا در زمان ورود به ابتدای روده کاملا باز شده باشند، مثل قرص “دایمتیکون” ( ضد نفخ ) با طعم نعنا یا “مبندازول” داروی ضد کرم.
ممکن است مواد موثره در قرص های جویدنی در حفره دهانی و از طریق موکوس دهان جذب شوند. قرص های جویدنی چنانچه جویده نشده بلعیده شوند، ممکن است به دلیل باز نشدن در معده و جذب نشدن، اثر درمانی مناسبی نداشته باشند.
♣ قرص های دارای پوشش روده ای یا انتریک کوتد ( Enteric Coated Tab )
در این فرم از قرص ها، نوعی پوشش خوراکی اطراف قرص ایجاد شده است تا در PH اسیدی معده، نامحلول و برعکس در PH قلیایی روده کوچک محلول باشند. در نتیجه این قرص ها الزاما در روده و توسط آنزیم های گوارشی باز می شوند. معمولا داروهایی که در محیط اسیدی معده تخریب می شوند یا در معده باعث تحریک دیواره آن و ایجاد ناراحتی می شوند، به این فرم تولید می گردند.
همچنین با توجه به تفاوت میزان PH در نقاط مختلف روده کوچک و بزرگ، می توان قرص را طوری طراحی و روکش دار کرد که در محل معینی از روده باز شود و اثر خود را در همان ناحیه اعمال کند. مثل قرص ملین “بیزاکودیل” ( Bisacodyl laxatives ) که پس از عبور از معده و روده کوچک، در روده بزرگ باز شده، باعث افزایش حرکات دودی روده و لینت مزاج می شود.
♣ قرص های میکروکوتد ( Micro Coated Tab )
در این نوع فرآورده ها، ابتدا پودر دارو با ماده ای محافظ، پوشش داده شده و سپس به شکل قرص فشرده می شود. مانند قرص آسپرین ام سی. دلایل عمده تهیه این نوع قرص ها عبارتند از:
- پوشاندن طمع و مزه ناخوشایند دارو
- جلوگیری از تخریب دارو در معده با اسید و شیره گوارشی معده
- عبور دادن قرص و رساندن ماده موثره به نقاط بعدی ( روده )
- ایجاد اثر بخشی تدریجی دارو
♣ قرص های پیوسته رهش ( Sustained Release Tab ) و آهسته رهش ( Retard Tab ):
در این نوع قرص های طولانی اثر، به واسطه تکنولوژی ویژه در ساخت آنها، ابتدا مقداری از دارو جهت حصول اثر درمانی مطلوب و فوری برای بیمار از فرآورده آزاد و سپس باقیمانده دارو به طور تدریجی و پیوسته، در مدتی طولانی تر آزاد می شود. بنابر این سطح دارو در خون در مدت زمان مشخص، ثابت نگاه داشته می شود. مزایای این قرص ها عبارتند از:
۱- کاهش دفعات مصرف دارو و بنابر این افزایش رغبت بیمار به مصرف کردن آن
۲- کاهش عوارض جانبی دارو
۳- مقرون به صرفه شدن دارو از نظر اقتصادی برای مصرف کننده. مثل قرص “تئوفیلین”.
قرص های پیوسته رهش معمولا روزی فقط یک بار مصرف می شوند.
♣ قرص های زیرزبانی ( Sublingual Tab )
این قرص ها زیر زبان قرار داده می شوند تا دارو از طریق موکوس یا غدد زیر مخاط دهان ( Salivary Gland ) جذب شود. معمولا این نوع قرص ها برای ساخت داروهایی تولید می شوند که:
۱– در مقابل اسید معده ناپایدارند
۲– در روده ها جذب کمی دارند
۳– در معده، روده و کبد توسط آنزیم ها به طور وسیعی غیرفعال می شوند.
مانند “نیتروگلیسرین” ( Nitroglycerin ) زیر زبانی. نام دیگر آنها قرص های گونه ای ( Buccal ) است. در زمان مصرف قرص، در زیر زبان یا حد فاصل دندان و گونه قرار می گیرند و از همان محل ها هم جذب می شوند. ویژگی اصلی این قرص ها اثربخشی سریع به دلیل جذب آنها از مخاط گونه و ورود سریع ماده موثره به جریان عمومی خون است.
♣ قرص های شیاردار ( Scored Tablet )
این قرص ها را می توان با توجه به میزان مصرف روزانه با وارد آوردن فشار، به دو یا چهار قسمت تقسیم کرد
♣ قرص های مکیدنی ( Lozenge Tab )
این قرص ها پس از مکیده شدن در دهان، باز شده و ماده موثره خود را آزاد می کنند. هرگاه هدف، ایجاد اثر موضعی در حفره دهانی ( مثل ضد عفونی کردن مخاط گلو و دهان ) و یا جذب از راه مخاط دهان باشد، این فرم قرص ها تولید و توصیه می شوند، مثل قرص “ویتامین C” و “خوش بو کننده های دهان”
قرص های واژینال ( Vaginal Tablet ) قرص های نرم، جامد یا نیمه جامد و به شکل بیضی هستند و به صورت داخل واژن ( ورودی دهانه مهبل بانوان ) استعمال می شوند. این قرصها در دمای داخلی ۳۷ درجه بدن ذوب می شوند و ماده دارویی خود را آزاد می کنند. مثل قرص “کلوتریمازول” ( Clotrimazole ) واژینال. قرصهای واژینال به وسیله اپلیکاتور ویژه ( Applicator ) استعمال می شوند.
قرصهای جوشان ( Effervescent Tab )
قرصهایی هستند که علاوه بر داروی اصلی، از یک نمک جوشان در تولید آنها استفاده شده است. نمک های جوشان از ترکیب یک اسید، مثل اسید تارتاریک ”Tartaric Acid” یا اسید سیتریک ”Citric Acid” و بی کربنات سدیم ایجاد می شوند. CO2 آزاد شده، حاصل از ترکیب اسید و بی کربنات قلیایی در محیط آبی:
۱- به متلاشی کردن قرص در آب کمک می کند
۲- مزه مطلوب ایجاد می کند
۳- باعث پوشاندن مزه نامطلوب داروی اصلی می شود
۴- با جوشش CO2 در محیط آب، ظاهری خوشایند ایجاد می شود
معمولا داروهایی که در محیط آبی در حالت عادی ناپایدار هستند به این فرم تهیه می شوند و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول در می آیند، مانند قرص های ویتامین C جوشان و کلسیم جوشان. این قرصها به شدت به رطوبت حساس هستند و تا قبل از مصرف نباید از جلد و پوشش قرص خارج شوند.
مزایای قرص های جوشان:
- تحریک سیستم گوارش را به حداقل می رسانند ( نسبت به قرص های بلعیدنی )
- به دلیل ایجاد فرم مایع، سرعت اثر بیشتری دارند
- برای مصرف کنندگان به ویژه کودکان بسیار دلپذیرتر هستند
قرص های جوشان باید بلافاصله پس از خارج شدن از بسته بندی، در یک لیوان آب سرد حل شده و پس از تشکیل یک محلول کاملا صاف و ساکن مصرف شوند. قرص های جوشان پس از حل شدن در آب نباید به مدت طولانی نگهداری شوند.
