روش های تکثیر گیاه آلوئه ورا ( Reproduction ) متنوع و در عین حال راحت و در دسترس است. تکثیر به روش های مختلف قابل انجام است:
– تهیه و کاشت بذر
– قلمه زنی
– پیوند زدن
– کشت مجدد پا جوش ها
گونه های مختلف گیاه آلوئه ورا معمولا بومی مناطق مختلف کشورها هستند ولی به واسطه ماهیت سازگاری بالایشان، می توانند در محیط های مشابه رشد کنند.آلوئه ورا گیاه مناطق استوائی و خشک آفریقا، ماداگاسکار ( Madagascar ) و عربستان ( Saudi Arabia ) است. به همین دلیل به این گیاه زنبق بیابانی ( Desert Lily ) هم گفته می شود. آلوئه ورا با بیش از ۲۴۰ گونه ( Species ) متنوع به سایر مناطق خشک جهان راه یافته است.
عمده ترین تولید کنندگان فعلی برگ آلوئه ورا، کشورهای ونزوئلا، آفریقای جنوبی، هائیتی و ایالت تگزاس در آمریکا هستند. در ایران گیاه آلوئه ورا با نام “صبر زرد” در سواحل جنوبی کشور از جمله استان های هرمزگان، بوشهر و بلوچستان می روید. به طور کلی گونه های اصلی گیاه آلوئه ورا در دنیا شامل پنج نوع اصلی هستند:
– گونه Aloe vera شامل صبر زرد، صبر، صبر هندی و داربو
– گونه Aloe Verrucosa یا شاخ بزی
– گونه Aloe Vaccillan یا خرخ
– گونه Aloe Cabellin یا صبر فارسی یا صبر سیاه
– گونه Aloe Socotrin یا صبر سقوطری
در روش پیوند ( Grafting ) در تکثیر گیاه آلوئه ورا، بهترین زمان پیوند زدن آلوئه ورا در حین فصل رشد آن است، چون گیاه بنیه مناسب دارد و قوی است و شیره گیاهی لازم و کافی برای پیوند و اتصال دارد. پیوند روشی فنی است که توسط آن بخشی از یک گیاه بر روی بخشی از گیاه دیگر نشانده می‌شود.
پیوند زدن یکی از شیوه‌های غیر جنسی (غیر تناسلی) تکثیر گیاهان است. در این روش یک بافت از گیاهی جدا شده و بر روی گیاه دیگری رشد داده می‌شود.
روش قلمه ( Cutting ) در تکثیر آلوئه ورا
نکته اساسی در روش قلمه زدن گیاه آلوئه ورا، محل جوانه زدن آن است. قلمه ها معمولا از سر ساقه یا قسمتی از آن که دارای جوانه برگ است تهیه می شوند. از طرفی از برگ های گوشتی گیاه آلوئه ورا هم می توان برای تکثیر به روش قلمه زدن استفاده کرد:
1- برگ به چند قطعه کوچک تقسیم می شود
۲- برای جلوگیری از کاشتن به صورت وارونه، سرشاخه ها با علامت مشخص می شود
۳- به مدت یک هفته سر شاخه در سایه قرار داده می شود تا خشک شود
۴- در نهایت ته هر قلمه در خاک فرو نشانده می شود
بهترین فاصله کاشت بین بوته های گیاه آلوئه ورا در زمین ۶۰ تا ۹۰ سانتی متر است
روش استفاده از بذر ( seed ) در تکثیر آلوئه ورا
از روش بذرپاشی زمانی استفاده می شود که هدف، تکثیر نهال به تعداد انبوه در فضای مناسب باشد. معمولا برای این منظور از جعبه یا خزانه استفاده می شود، ولی در تکثیر به تعداد کم از گلدان های کم عمق کمک گرفته می شود
در روش بذر پاشی سرعت تولید کم است و گیاهان نیز غیر همسان رشد خواهند کرد. گوناگونی ژنتیکی فراوانی به دلیل پدیده نرعقیمی ( Male Sterility ) و دیگرکشتی در نمونه های تولید شده مشاهده خواهد شد.
در این روش در فصل بهار، بذر گیاه آلوئه ورا را در محیط گلخانه ای ( Greenhouse ) کشت می دهند. بذرها باید در عمق یک سانتی متری خاک و در دمای ۲۱ درجه سانتی گراد گلخانه کشت شوند. طبیعی است که در روش بذر پاشی، هر چه بذر به شکل عمیق تر کشت شود سرعت جوانه زنی بذر کمتر می شود. مدت لازم برای جوانه زدن بذر آلوئه ورا بین ۲ تا ۶ ماه پس از کشت است. حفظ رطوبت خاک و دمای محیط بسیار اهمیت دارد
هرگاه ارتفاع نهال به ۳ سانتی متر برسد می توان آنها را به گلدان مستقل انتقال داد. خاک های مورد نیاز برای رشد نهال ها معمولا سبک است و باید زهکشی مناسب برای آنها انجام شود
روش استفاده از پاجوش در تکثیر گیاه آلوئه ورا
روش تکثیر استفاده از پاجوش ( Suckering ) به کاشت جوانه های کوچک موجود در کنار شاخه اصلی آلوئه ورا و ریشه دار کردن آن گفته می شود. پاجوش آلوئه ورا از تنه اصلی تغذیه می کند. اگر برگ های پایه اصلی آلوئه ورا به علت وجود پاجوش های مجاور قطع شوند گیاه به صورت افقی رشد می کند و می تواند تا چندین سال حتی بدون تعویض گلدان رشد و زندگی کند .
معمولا هر۶ ماه در حدود ده پا جوش روی ریشه های بوته آلوئه ورا ایجاد می شود. به خاطر ماهیت پاجوش، احتمال تغییر ژنتیکی یا تغییر خواص گیاه جدید بر خلاف روش بذرپاشی، بسیار کمتر است و همسانی زیادی در بین آلوئه وراهای جدید دیده می شود. به منظور تولید در مقیاس تجاری گیاه، بهترین روش تکثیر محسوب می شود.
پاجوش هائی برای کشت مناسب هستند که حداقل طول عمر ۳ تا ۴ ماه، تعداد ۴ تا ۵ برگ و ارتفاع ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر داشته باشند. زمان مناسب برای جداسازی وکاشت پاجوش ها اواخر تابستان است. در هر یک هکتار زمین تعداد موردنیاز پاجوش در حدود ۲۵۰۰۰ نهال است.
در این روش، بخشی از سلول های انتهایی در حال تکثیر گیاه آلوئه ورا جدا شده و کشت داده می شود تا گیاه کامل آلوئه ورا پرورش یابد. ویژگی های مهم این روش عبارتند از:
– بالا بودن سرعت تکثیر
– کنترل ژنتیکی دقیق گیاه، تولید گیاهان همسان و دارای ثبات ژنتیکی
– امکان کنترل آلودگی ها و بیماری ها در طول مدت تکثیر و بازدهی بسیار خوب
در این روش، با به دست آوردن سلول های بنیادی گیاه و سپس تمایز آنها، گیاه کامل بوجود می آید. آنچه مهم است اینکه گیاه آلوئه ورا به مراقبت های بسیار تکنیکی نیاز ندارد اما خللی که در رشد آن می تواند ایجاد شود بسیار متنوع است.
