تاریخچه مصرف گیاه آلوئه ورا در جهان به ۱۷۵۰ و به روایتی ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. نخستین بار مصری ها شیره برگ آلوئه ورا را در درمان زخم ها، سوختگی ها و عفونت ها به کار می گرفته اند. پس از آن یونانی ها، اسپانیائی ها و آفریقائی ها به شیوه ها و منظورهای مختلف از این گیاه استفاده می کردند.
همچنان که بیان شد، قدمت استفاده از برگ گیاه آلوئه ورا به قرن ها قبل از میلاد مسیح بر می گردد.
♣ نخستین بار مصری ها شیره برگ آلوئه ورا را در درمان زخم ها، سوختگی ها و عفونت ها به کار گرفته اند.
♣ در آفریقا شکارچیان از ژل آلوئه ورا، برای جلوگیری از تعریق پوست، به بدن می مالیدند تا بدنشان بوی بد ندهد.
♣ دانشمندان یونانی در بیست قرن پیش، از آلوئه ورا به عنوان “نوش داروی عالم” یاد کرده اند ( Universal Panacea )
♣ George Ebers در سال ۱۸۹۲ آلوئه ورا را به عنوان مرجعی در درمان های گیاهی مصریان کشف کرد. نسخه های اصلی این سند در دانشگاه لاپزیگ ( Lapzig ) آلمان نگهداری می شود.
♣ غارنوشته ها و ظروف در معابد باستانی مصری ها نشان می دهد که آنها برای مومیایی کردن شاه زادگان خود از ژل آلوئه ورا استفاده می کردند.
♣ در افسانه های به جا مانده از مصر باستان، از آلوئه ورا به عنوان”گیاه جاودانگی” ( Immortality Plant ) نام برده شده است. جایگاه آلوئه ورا در بین آنها به اندازه ای با ارزش بوده که افراد برای حضور در مراسم پس از مرگ فرعون ها باید تحفه ای از برگ های آلوئه ورا را تقدیم می کردند.
♣ کلئوپاترا ( Cleopatra ) از آلوئه ورا، عسل و شیر برای حفظ زیبائی افسانه ای اش ( beauty regime ) استفاده می کرده است. گفته شده که او پوست خود را هر روز با آلوئه ورا ماساژ می داده تا از آفتاب سوزان مصر در امان باشد.
♣ ارسطو ( Aristotle ) از طرفداران بسیار معتقد خواص آلوئه ورا بوده است. او به عنوان رایزن الکساندر کبیر در ۳۳۳ سال قبل از میلاد، پادشاه را متقاعد کرد تا جزیره سوکوترا ( Socotra Island ) در اقیانوس هند را که به دلیل رویش گیاه آلوئه ورا شهرت داشت تصرف کند. در آن زمان ژل آلوئه ورا را برای درمان زخم های سربازان سپاه به کار می بردند.
♣ اولین منبع مکتوب علمی درباره آلوئه ورا در زبان انگلیسی، رساله Materia Media است که توسط John Goodyew در سال ۱۶۵۵ میلادی ترجمه شده است و در آن، به وجود گیاه آلوئه ورا در دوران « Dios Corides » یونان باستان اشاره شده است.
♣ در آمریکا در اوایل قرن نوزده میلادی، از آلوئه ورا به عنوان داروی مسهل ( Laxative ) استفاده می شده است. اما در دهه های ابتدایی قرن بیستم از این گیاه برای التیام ضایعات پوستی ( Dermatitis ) حاد و مزمن ناشی از انجام عکسبرداری (X-Ray) و رادیولوژی ( Radiation ) به شکل موفقیت آمیزی استفاده شده است.
♣ پزشک های یونانی در مجموعه گیاهان یونان قدیم، ویژگی های درمانی و استفاده های آرایشی و دارویی گیاه آلوئه ورا را تشریح کرده اند.
♦ اعراب مسلمان از مصرف کنندگان مهم گیاه آلوئه ورا در میدان های جنگ بوده اند و کشت و برداشت گیاه آلوئه ورا را انجام می داده اند
♦ در قرن شانزده میلادی، گیاه آلوئه ورا در بخش های وسیعی از ایتالیا کشت می شده است. اعراب پس از جنگ های مختلف آلوئه ورا را به ایتالیا، اسپانیا ( آندلس ) و مالاگا ( Malaga ) برده و تکثیر کرده اند.
♦ در قرون وسطی در اروپا، اهمیت ژل آلوئه ورا برای تهیه صمغ خشک شده آن (Dry Gum ) بوده ( گیاه آلوئه ورا مقدار زیادی آلوئین Aloin در ژل خود دارد ) و برای شفابخشی و خصوصیات ضد باکتری آن به کار برده می شده است.
♦ در کتاب ( The Egyptian Book Of Remedies ) از کاربرد آلوئه ورا در درمان عفونت ها، معالجه بیماری های پوست و تهیه داروهای ملین تعریف شده است.
♦ جالینوس ( Galen ) پزشک مشهور یونانی، معتقد بوده است که ژل آلوئه ورا، خون را از قسمت های فوقانی بدن ( سر ) به قسمت های پائینی بدن ( پاها ) می راند و از سکته های مغزی جلوگیری می کند.
♦ گاندی ( Gandhi ) در طول روزه داری های طولانی، برای تحمل گرسنگی از ژل آلوئه ورا استفاده می کرده است.
♦ آلوئه ورا در طب سنتی ( Traditional Medicine ) در تمدن های مختلف جایگاه ویژه ای دارد. در طب سنتی هندی، آیورودا ( Ayurvedic ) یونانی، رومی، آفریقائی، مایایی ( Mayan ) سرخ پوستان آمریکایی و چینی ها، آلوئه ورا برای اثرات سودمند التیام بخش پوستی آن، درمان بیماری های گوارشی و خون جایگاه ویژه ای دارد.
♦ کره و ژاپن قدیمی ترین کشورهای پیشگام در مصرف گیاه آلوئه ورا در طب سنتی خود هستند.
♥ در ایران زمین، خواص صبر زرد در طب سنتی توسط دانشمندان ایرانی از جمله ابوعلی سینا ( در کتاب قانون ) و ذکریای رازی ( در کتاب الحاوی ) به واسطه اثرات ضد التهابی و التیام بخش آن تشریح شده است.
♥ به عقیده سالمندان ساکن جزیره قشم، گیاه صبر زرد یا آلوئه ورا از سالیان قدیم در این جزیره می زیسته است. آلوئه ورا در قرن های گذشته توسط بازرگانان و جهانگردان به قشم آورده شده و به عنوان کمک های اولیه در کشتی ها، داشتن اثرات معجزه گر شفابخش و نیز سازگاری با آب و هوای آنجا مشهور بوده است
♥ گفته شده که پس از دوران صدر اسلام و با کوچ کلیمیان به ایران، واریته ای از گیاه آلوئه ورا به جنوب ایران ( قشم و میناب ) وارد شده است. آنها به توصیه پیامبران یهود که از خواص صبر زرد واقف بوده اند، گیاه را در بیابان های میناب کشت کرده اند.
♥ در حال حاضر در قبرستان سوزا متعلق به یهودیان در جزیره قشم، صبر زرد به مقدار بسیار زیادی دیده می شود. کلیمیان گیاه را به نشانه محل خاکسپاری شخص متوفی روی قبرها می کاشته اند. صرف نظر از مصارف درمانی، گیاه به نشانه ایجاد آرامش و صبر برای بازماندگان و جاودانگی آنها مقدس شمرده شده است
♥ برگزیدن نام “صبر” برای گیاه آلوئه ورا در ایران به لحاظ ایجاد آرامش و صبر برای بازماندگان بوده است. استقامت در برابر گرما و بی آبی کشنده در مناطق گرم و خشک هم، دلیل دیگر نام گذاری آلوئه ورا بیان شده است.
♥ گزارش شده است که مرکز پژوهش های بیوتکنولوژی خلیج فارس در منطقه آزاد قشم، کارخانه تولید صنعتی ژل آلوئه ورا را با ظرفیت سالانه ۲۰۰ تن ژل آلوئه ورا و پودر آن طراحی و تدوین کرده و دانش فنی آن را به بخش خصوصی واگذار کرده است. پشتوانه این واحد صنعتی، کشت و پرورش آلوئه ورا، زمینی به مساحت ۵۰ هکتار در منطقه آزاد قشم است.
♥ در کشورهای خاور دور از جمله سنگاپور، ژاپن و کره جنوبی، ژل آلوئه ورا به نوشابه های پرطرفدار اضافه می شود. به همین دلیل این نوشابه ها در استرالیا نیز به واسطه حضور فعال ژاپنی ها بالاترین مصرف را دارند.
تنوع نام ها و القاب به کار برده شده، حکایت از اهمیت و جایگاه گیاه آلوئه ورا در بین پیشینیان و ساکنان مناطق مختلف جهان دارد.
- آلوئه ورا در لغت به معنای” ماده تلخ درخشان” ( Shining Bitter Substance ) است که از واژه عربی آلوئه ( Alloeh ) مشتق شده و علت این نام گذاری طعم و مزه تلخ آلوئین درون برگ آلوئه ورا است. vera در لاتین به معنای true ( حقیقی ) است.
- صباده، صبره، داربو، ازوال، آلوئس، الوه، الصبر، صباره از جمله نام های عربی این گیاه در مناطق مختلف متعلق به اعراب است.
- در آفریقا که آلوئه ورا ویژه این مناطق است نام زنبق بیابانی یا صحرایی استفاده می شود.
- در ایران آلوئه ورا به نام های صبر زرد، چادر وار ( دراصفهان ) و انجیر بغدادی ( در مازندران ) شناخته می شود.
- در سایر کشورهای جهان از نام های: گیاه جاودانگی، گیاه دارویی، ملکه گیاهان ( Queen Of Planets ) گرز بهشتی، گیاه سوختگی، دکتر گلدانی، شاخ بزی، لاله بیابان، گیاه هزار درمان، صبر تلخ، صبر سقوطری استفاده می شود.
- در علم گیاه شناسی ( Botanical ) نام گیاه آلوئه ورا ( واریته غیر تزئينی و حاوی مواد موثره ) Barbadensis Miller ( باربادنسیس میلر ) از خانواده Liliaceae یا Asphodelaceae ( سریشیان ) و زیرخانواده Alooideae است.
آلوئه ورا گیاه مناطق استوائی و خشک آفریقا، ماداگاسکار ( Madagascar ) و عربستان ( Saudi Arabia ) است. به همین دلیل به این گیاه زنبق بیابانی ( Desert Lily ) هم گفته می شود. آلوئه ورا با بیش از 240 گونه ( Species ) متنوع به سایر مناطق خشک جهان راه یافته است.
در جزیره Socotra در هندوستان و مناطق گرم جنوب ایران از جمله جزیره قشم از قرن ها پیش روئيده است. تعدادی از گونه های زینتی آلوئه ورا به صورت وسیع در اروپا و آمریکا جهت استفاده از برگ آن در تزئين باغ ها، پارک ها و منازل کاشته می شوند.
عمده ترین تولید کنندگان فعلی برگ آلوئه ورا، کشورهای ونزوئلا، آفریقای جنوبی، هائيتی و ایالت تگزاس در آمریکا هستند.
در ایران گیاه آلوئه ورا با نام “صبر زرد” در سواحل جنوبی کشور از جمله استان های هرمزگان، بوشهر و بلوچستان می روید. گونه بومی در ایران Aloe Littoralis Baker از انواع زینتی آن است .
به طور کلی گونه های اصلی گیاه آلوئه ورا در دنیا شامل پنج نوع اصلی هستند:
- گونه Aloe vera شامل صبر زرد، صبر، صبر هندی و داربو
- گونه Aloe Verrucosa یا شاخ بزی
- گونه Aloe Vaccillan یا خرخ
- گونه Aloe Cabellin یا صبر فارسی و صبر سیاه
- گونه Aloe Socotrin یا صبر سقوطری
در برخی از منابع علمی، آلوئه ورا به دو گروه درمانی ( Aloe Vera Barbadensis Miller ) و تزئينی ( غیر خوراکی ) Aloe Vera Chinensis تقسیم شده است.
گیاه آلوئه ورا در دمای پائين تر از صفر درجه سانتی گراد از بین می رود. برای رشد به دمای محیط بالای دو درجه سانتی گراد نیاز دارد. بعد از کاشت در سال اول، تا شش سال می تواند مورد استفاده کشاورزی قرار گیرد. بعد از گذشت سال دوم و رشد کافی، بوته های آلوئه ورا آماده برداشت برگ می شوند.
آلوئه ورا آب ناچیزی می خواهد و در خاک شور و ساحلی به راحتی رشد می کند. به بیماری های معمول کمتر مبتلا می شود و به اکثر آفت های کشاورزی مقاوم است. هر سه ماه می توان یک بار و هر بار، سه تا چهار برگ از هر بوته برداشت کرد. وقتی برگ از ساقه جدا می شود تا چهار ساعت، مواد حیات بخش و مفید خود را حفظ می کند.
آلوئه ورا گیاهی از خانواده سوسن ( Lily ) یا زنبق ( Liliaceae Family ) با ظاهر بوته ای ( Shruby ) انبوه، چند ساله ( Pereninal ) بادوام، پایا و مقاوم ( Xerophytic ) همیشه سبز، شاداب، آبدار و با طراوت است.
آلوئه ورا حداکثر تا 70 سانتی متر معادل 20 اینچ رشد می کند. شش ساله است. ظاهری مانند کاکتوس ( Cactus ) دارد، با برگ های سبز مایل به زرد، گوشتی ( Fleshy Leaves ) آبدار، پهن و تیغ دار. برخی از گونه های آن به شکل درختچه ای و درختی به صورت وحشی دیده می شوند.
گیاه دائمی آلوئه ورا دارای چهار بخش است:
- ( Stem ) یا ساقه چوبی کوتاه به ضخامت 5 تا 10 سانتی متر
- ( Leaf ) یا برگ های گوشتی نیزه ای شکل با ساختمان شیاردار که مستقیما به محور ساقه متصل می شود
- ( Root ) یا ریشه گیاه، بیشتر به صورت افقی رشد می کند تا بتواند بیشترین آب و مواد غذائی موجود در خاک را جذب کند
- گل های زرد رنگ ۲ تا ۳ سانتی متر قطر دارند
اگر تیغ های لبه برگ از گیاه جدا شوند، از جای خالی آنها ژل آلوئه ورا بیرون می آید. برخی از واریته های آلوئه ورا، دارای برگ های خال دار هستند، خال های سفید رنگی که در دو سمت برگ گیاه پراکنده اند. با افزایش سن گیاه، تعداد خال ها کمتر می شود ولی خال ها در انتهای برگ و دو طرف آن همیشه وجود دارند.
چنانچه گیاه آلوئه ورا به صورت ارگانیک ( Organic ) کشت شود، ارتفاع آن به بیش از چهل سانتی متر نخواهد رسید.
برگ آلوئه ورا دارای سه بخش اصلی به شرح زیر است:
- لایه داخلی ( Inner ) حاوی ژل شفافی است شامل :
الف) ۹۹ % آب
ب) ۱ % ترکیبات آلی شامل گلوکومانان ها ( Gulocomannans ) آمینو اسیدها ( Amino Acids ) لیپدها ( Lipids ) استرول ها ( Sterols ) و ویتامین ها ( Vitamins ) - لایه میانی ( Latex ) یا شیره تلخ زرد ( Bitter Yellow Sap ) حاوی آنتراکینون ها ( Anthraquinones ) و گلیکوزیدها ( Glycosides )
- لایه خارجی نازک یا پوسته بیرونی ( Rind ) وظیفه محافظت از لایه های داخلی حاوی ژل دارد. در این لایه، سنتز کربوهیدرات ها ( Carbohydrates ) و پروتئین ها ( Proteins ) انجام می شود. در همین لایه خارجی، شبکه های آوندی ( Vascular Bundle ) مسئول انتقال آب و مواد غذائی به بخش های فوقانی گیاه هستند. آوندهای چوبی ( Xylem ) انتقال آب و آوندهای آبکشی ( Phloem ) انتقال نشاسته ها را انجام می دهند.
به ندرت در کره زمین، گیاهی را می توان یافت که بیشترین مواد ارزشمند درمانی، مغذی و سودمند را یک جا در خود داشته باشد. مهم ترین ترکیبات فعال در ژل آلوئه ورا ( Active Components ) به شرح زیر است :
- ویتامین ها ( Vitamins )
- آنترا کینون ها ( Anthraquinones )
- آنزیم ها ( Enzymes )
- املاح معدنی ( Minerals )
- قندها ( Sugars )
- استرول ها ( Sterols )
- لیگنین ( Lignin )
- ساپونین ها ( Saponins )
- سالیسیلیک اسید ( Salicylic Acid )
- آمینو اسیدها ( Amino Acids )
برای مطالعه هر یک از دسته ترکیبات یاد شده این مقاله را مرور فرمائید